Saturday, November 22, 2008

VC te mawhphurhna

Kan thupui ah lut nghal tawp ta ila. VC te pawimawhna te, an mawhphurhna te hi tuna VC te hian kan hlen zo em tih te, VC kan han ni ta a, VC te min kai hruaitu tur DAN a awm a, chungte chu a awm tih kan hre reng em? Anih leh vawiin a VC lo kal khawmte hian The Lushai District (Village Councils) Act 1953 kan nei tih kan hre reng em?. He dan hi tun thlenga VC te min la enkawltu leh kawng kawh hmuhtu a ni.

Buai lai chuan: VC te kha buai lai chuan an pawimawh hle. Tu boh leh do lung inkar ah mahni khua leh tui chhan nan an nun an zuar kan ti lo thei lo ang. VC te inpekna avang leh huaisenna avanga India sipaiin an khaw hal tur an hal loh phah te an tam a ni. VC te’n khang hunlai khan an mawhphurhna an hre chiang a, an tih tur an hlen a, fak tlak leh chawimawi tlak an ni. Sipai in an pet a, an sawisa a, chuti chung pawhin an zam ngai hauh lo.

Tunlai chuan:Ram pawhin hma a sawn zel a. Buai erawh chu a la awm reng a, kum 1953 ah VC te enkawlna leh kaihhruaina chungchang DAN Sawrkar in a lo siam a, chu chu The Lushai District (Village Councils) Act 1953 tih a ni. Tichuan he VC te enkawlna DAN thuhmahruai chu VC te hian anmahni khawchhung theuh ah dan leh thupek ken kawh te, khaw chhunga buaina chinfel te leh mipui te an lo hriselna turin faina leh thianghlimna kawng ah hma a la ang a ti. Hei hi a pawimawh. Nakinah kan la sawizui ang.

VC te mawhphurna-Duties and Function: The Lushai District (Village Councils) Act 1953chuan hetiang hian VC te tihtur leh mawhphurna a siam (Pawimawh ka tih zual te chauh tarlang ila)

1. Khaw chhung kawng tihfai leh vawnfai.
2. Faina leh thinaghlimna kawng a mahni VC area chhung theuh a hma lak leh khawtlanga mi hnawksak leh bengchheng siam te ven hna.
3. Tuikhur vawnfai leh hiah fai. Hei hian tui thianghlim in tur leh insukna tur tui ngaihtuahte a tel.
4. Natna hlauhawm laka khawchhung vawnfai leh ven.Entirnan, Bird Flu laka invenna tur a ran lakluh leh khap.
5. Naupiang leh mithi VC register a lo ziah luh.
6. State Sawrkar emaw Council Sawrkar atanga lehkha lo kal reng reng bawhzui.
7. Khaw mipui te hrisel na-faina leh thianghlimna kawng a hmalak.
8. Library leh a kaihnawih ang chi siam.
9. A tul chuan intihhlimna ang chi siam.

Tichuan he dan The Lushai District (Village Councils) Act 1953 chuan a chunga VC mawhphurhna keng kawh turin Sub-Committee emaw Committee hrang emaw a din theih a ti leh zel a ni.

DAN IN TIH TUR A TIH CHU KAN TI EM?

The Lushai District (Village Councils) Act 1953 in tih tur a min tuk leh pek chu kan ti meuh em? VC hna hi R.D. Department atanga NREGS emaw Food for Work emaw pawisa lak chhuah nan chauh kan hmang em?.LAD Department a TFC Grant lak chhuah nan chauh em ni kan VC te nihna hi kan hman? Nge kan VC nihna chu kan khawthenawm te nen a in tih buai ni khua a kan khaw tan chauh em ni kan hman.? Nge kan VC nihna chu Political Party a kan awmna tan chauh em ni kan hman? Heng zawhna te hi chu a VC ten mahni rilru theuh khan lo chhang ta mai ula a tha ang.

Dan in tih tur a tih zing ami khawchhung fawnfai leh tih thianghlim te, Village Sanitation chungchang te, mithi leh nau piang chungchang te hi kan tih tur a ni lo emaw kan ti fo mai. Sawrkar atangin BDO Office ah khaw pakhat a nau piang zat leh mihring zat an rawn zawt a, BDO Office chuan VC te kha kan agency ber a nih miau avangin VC te kan zawt lo thei lo. Mahse chhanna fumfe kan hmu ngai lo. Kan khaw Headmaster chu Register of Birth and Death a lawm tiin min chhang mai thei. Mahse engvangin nge VC te’n Village Population register kan neih loh. Vawiin atang chuan VC tin in Village Population nei ila, chhungkaw hming, an pian ni, thla leh kum nen vek dah i tum ang. Hei hi kan ti thei a ni.

Dan chuan VC te chu Sawrkar/mimal atanga lehkha lo kal apiang te a hun tak ah an chhang thin ang a ti. Mahse hei hi chu in ‘fail’ deuh vek,a hun taka lehkha kan duh hi khawii mah VC te hian min la pe lo. Kan nghak ziah che u a ni. Heng in report a tlai thin a vang hian sawrkar ah pawh kan hna a chak loh phah thin a, a tawp ah a tuartu chu nangni bawk in ni. Kan lehkha duh in theh luh tlai chuan in khaw tan a scheme lo kal tur kha a tlai ve zel tih hriat tel tur.

Dan bawkin Village Sanitation Committee hi VC ten a tul an tih chuan an din ang a ti.Hei hi tul ti rawh u. Tin, thuhmahruai ah pawh faina leh thianghlimna kawng ah hian VC ten mawh an phur a ni a ti. Chuvangin vawiin a lo kal khawm zinga khaw tam tak VCP leh a member te khan lo hria ula, khaw tamtak chu a bal a ni. Zep loh ah chuan a tawp in a thianghlim lo hle. Chuvangin tun atang chuan Village Sanitation Committee emaw Clean Mizoram Committee mahni khua ah theuh i din ang u. Hei hi kan hmasawnna tur pakhat a ni. I duh tawk rih ang.

PRESIDENT IN ENGE A TIH ANG:
VCP chuan –

(i) Sawrkar atanga lehkha lo kal reng reng a member leh secretary te hrilhin lehkha chhan ngai chi anih chuan an chhang vat ang.
(ii) DC/BDO/ leh Deptt dangte atanga lehkha lo kal reng reng, khapna thu emaw pawh nise rang takin a ti tur a ni.
(iii) Mipui hnena hriat tur tul te chu secretary leh a member te bak ah tlangau hmangin a hrilh hre vat thin tur. Entirnan, NREGS hna ang te.
(iv) VCP chuan nau piang leh mithi te, Village Population register te, Electoral Roll te leh tul dang te a lo record anga, a tul huna en theih a siam tur a ni. VCP a zinbo emaw chuan heng thil te hi Vice President hnenah emawh, a member pui dangte hnenah a hlan tur a ni.

A chunga sawi tak te khi VCP chauh ni lovin, secretary leh VC member dang te mawhphurna
a ni nghal a ni.

DEVELOPMENT CHUNGCHANG:

VC te hi development unit ni lo mahse, khawtlang development khawihtu ber a ni lo thei lo a. Chuvangin khawtlang mamawh leh sawrkar programme te in mil tak a a kal theih nan VC ten rilru kan siam thiam a pawimawh hle. Sawrkar ah rawtna (Proposal) kan siam reng reng in felfai tak leh dinhmun chiang taka tarlan thin tur a ni. Sawrkar programme thar te pawh zir chian a hriat belh zel a ngai. Development sum kan dawn pawh an in ang lo hle a. Thenkhat chu Central atanga ruahmanna lo kal, a hnua central mi leh sa ten a an endik leh thin te an ni. Hengah hian phuailuai tak a kan thawh chuan kan ram hmingthatna tur a ni thei dawn lo a ni.


VC SUM VAWN DAN:

Development sum hi State sawrkar atanga kan dawn te an ni. Felfai tak a kan hmanna leh kan lak luh kha vawn tur a ni. Development lam sum reng reng hi VCP/Treasurer a vawng ang (VCP kha treasurer a ni nghal in ka hria). Heng sum hi endiktu tur a sawrkar in a ruat te enfih theih a vawn tur a ni.State sawrkar ten endik tul an tih hunah an endik tur a lo in peih tur a ni.

State sawrkar hnuaiah sum chi hnih Local Fund leh Development Fund vawng tu a hran pahin an awm a.Local Fund-heng lei chawina te, ran leh ui leh ar atanga chhiah lak te hi Local Fund an ni a. A vawngtu hran pa an awm. Development Fund erawh chu sawrkar atanga sum kan dawn hrim hrim (hnathwhna tur) ho kha a ni.

Development Fund hi Plan and Estimate fel tak nei an ni. A bik tur thil a hmuh a ni. Pawisa chu khawi atanga lo kal nge, eng zat nge, eng ni in nge an dawn tih chiang tak a ziah tur a ni. A sir dinglamah a hman ralna–hlawhfa man, hmanraw man, hman ral ni te leh a chuang (balance) te fel tak a ziah lan tur a ni. Tin, pawisa hman ralna reng reng cash memo/receipt/voucher a awm ngei ngei tur a ni. NREGS atangin tuikhur i siam a i cement leina te, iron rod leina te, thirzai leina te, thingpui leh chhang man te, balu leh brick emaw cubic lung man i leina cash memo i nei ngei ngei tur a ni. Kan fimkhur loh vangin VC buai ta enge emaw zat kan nei a, thiah (Dissolved) an ni nge nge thin.

VC LEH KHAWTLANG IN VAWNFAI CHUNGCHANG:

Kan dan hman lai The Lushai District (Village Councils) Act 1953 ah khawtlang in vawnfaina (Sanitation) chu VC mawhphurna a ni ang a, a tul anih chuan Sanitation Committee an din thei a ni a ti.

Khawtlang in vawnfai chungchang chu engtik a hmalak chi nge? Khawtlang mamawh a in an loh avangin khawtin tan mahni veng mamawh (Local Need Basis) a hmalak a dik ber ang. Amaherawh chu a hnuai a mi ang hian kal thei ta ila:

(i) Sanitation Committee din: VC member te hi tam lo te te kan ni a, chuvangin a hran pa a siam sanitation committee din a tha viau ang. Tunlaiin kan Chief Minister zahawm tak hmalakna in Clean Mizoram Committee din a ni tawh a, hei hi khaw tin leh veng tin ah din a ni hlawm. Chuvangin Sanitation Committee din emaw Clean Mizoram Committee din theuh din ila a tha ang.
(ii) Vantlang zirtir: Hei hi a pawimawh hle. Vantlang inkhawm koh a kan khaw tana faina leh thianghlimna kan mawmawh zia uar tak a mipui te hrilh hriat a tha. Aizawl veng hrang hrang chhungah ngei pawh khaw bal leh tawp tak tak, fai lo leh thianghlim lo ka hmu hnem em em a. Faina lama hma kan sawn chuan kan lo hrisel zawk ang a, kan hlim zawk bawk ang a, kan khua pawh mikhualin an tlawh chak phah dawn a ni.
(iii) Thu awih loh engtin nge kan hrem ang; thu awih lo an awm ngei dawn. Engtianga buai pui tur nge ni ang. Thu awih loh chu VC ten VC Court ah ko in a awm tawk an chawitir thei.

VC te hian VC court chu zahawm takin hawng se, chuta inlan chu kan hreh theuh ang, chuvang chuan kan khawtlang faina leh thianghlimna hi a hlawhtling thei ngei ang.

VC te hian VC court kan hawng ngam em?

VC te hi 3rd Class Magistrate an ni. Mahse VC court hawng ngam hi engzat nge kan neih. Aizawl Khatla VCP hlui Pi Remthangi chuan VC court hi a hawng fo thin. Thu awih lo te chu danin a phal chin angin a chawitir mai.VC te hian Rs.500 chawitir theihna power an nei kha.

VC court kan hawng ngam lo anih chuan engnge a chhan? VC te kha kan hnathawh ah kan dik bik lo tihna em ni? Mipui thlan Lal kan nih angin hna kan thawk lo em ni zawk? VC court hawn hi uar thar leh ila, khawtlang leh keini VC ngei te pawhin hmasawnna kan neih phah ang.

VC TE LEH NREGS:

VC te hna pui ber chu NREGS a ni ta, NREGS hi a hre lo fa kan awm ta lo.Amaherawh chu VC nih vangin NREGS hi kan khawih ngei ngei tur tihna a ni lo.MTP/YMA/MHIP/MCHP te hnenah pawh pek theih an ni. NREGS tawh dawnin VC te hian Work Order lak leh NREGS pawisa lakchhuah chauh hi em ni VC te mawhphurna?. A teuh lo mai .VC te tih tur pawimawh langsar deuh deuh i han bih chiang teh ang.

1. NREGS atan Scheme /Plan/Proposal siam: VC te hnenah NREGS atan a kan thawh tur terrace laih, kawng laih, tui kawng laih te rawn theh lut rawh u kan ti a. Tam tak chuan in ngai pawimawh lo. Entirnan, Pu S.Totha chuan terrace laih a duh. Hetiang a thehluh tur:Entirna

Terrace : Pu S.Totha
Hectare zat : 2 Ha
Khua atanga hlat zawng : 1 km

Tam tak chuan terrace laih tur hming chauh in theh lut thin. Tin, kawng laih tur ah pawh “ Construction of Internal Road” in ti mawl tawp thin a. Hei hi a dik lo. “Construction of Internal road between Pu J.Sakha and Lianto Sele House at Lotai”-2 km tih tur.

Scheme kan theh luh reng rengin a sei zawng, a zau zawng, a san zawng, khua atanga hlat zawng kan ziak tel ngei ngei tur a ni.

2. NREGS Muster Roll siam:NREGS Muster Roll (MR) hi VC ten Work Order an rawn lak chhuah laiin copy 2 zel pek tel an ni.Hei hi VC tam tak chuan ziak leh tawngka a kan hrilh chung pawh an la ngai pawimawh lo.MR hi hnathawk tute tak tak chauh hming sign tir ula.Nangmahni VC ten sign tawh suh kan ti thin.VCP tam zawk chuan NREGS pawisa lak dawnah BDO office kawtah hnathawktu te hming in sign chawp chuk chuk fo.Hetiang a tih ching VCP hming leh khua chu ka sawi tel lo mai ang.Hnathawh laia hming in sign tir thei lo anih chuan VC member emaw secretary emaw khan khua kha tlawh chhuakin hming sign tir mai tur a ni.Thil har a ni lo.Tun hnu ah hetianga kan thuawih lo an awm anih chuan NREGS hi khawih turin NGO emaw sawrkarah kan dil tawh ang.

3. NREGS leh inhlawhna pawisa sem:NREGS inhlawhna pawisa in sem rualin Job Card ah leh Payment Register ah hlawh in pek zat te,an inhlawh ni zat leh a ni leh thla in ziak lang ngei ngei tur ani.Khaw tamtak NREGS Reigister ka check sak ah chuan engmah ziah luh loh a tam em em a ni.VC te in fel loh chuan BDO kan fel lo a,pawisa lo kal leh tur thlengin kan tuar thin a ni.

NREGS CHHAWR TANGKAI TUM TUR:

NREGS atanga hna kan thawh theih hi chhawr tangkai thiam a ngai. VC tam tak chuann khawlai phiah fai te, a rual rem lo chul mam mai mai duh in awm. Hei hi India sawrkar duh dan kalh tlat a ni. NREGS chu mipuite hnena hna pek a nih rual in rotling hna an thawk tur a ni a ti. Terrace laih te hi in sawisel vak vak mai. Hna kan pek in thawh duh loh chuan i mawhphurna a ni tawh. Job Card nei zawng zawng hi hna pek tur a ni lo tih kan hriat nawn fo a tha. Hna thawk duh te chauh kha kan pe tur an ni.

Thawk ila, hlawh hmu bawk ila, hei hi kan hmasawnna tur a ni. Thawk mang hlei lo a pawisa hmuh tumna kan nei hi hmasawnna daltu a ni.

VC TE LEH RD DEPARTMENT:

Ka ram hian min mamawh a ni.Min ko a ni tih hi VC te hian kan ngaihtuah ngai em?.VC kan ni a,kan in hmu te lutuk em?.Ram vei pha chinah kan in ngai nge,keini aia hausa zawk leh milian zawk te tan chauh em ni ram vei hna hi kan pek?.Kan ram hmasawnna tur hian enge ka tih theih?.Heng zawng zawng hi vawiin a lo kal VC te hian kan rilru ah a tharin min vawn sak leh teh u.

Pawisa chauh kan ngaihtuah thin.Mi in PMGY leh IAY chu a duh em em mai.In sak nan te pawh a hmang a ni.Anih leh heng in sakna tur PMGY leh IAY dawngtu te hian an in an sak zawh hian IAY leh PMGY Sign Board tar tur kan pek kha kan in ah chuan kan tar em?.Pawisa chu kan duh huam huam.Mahse IAY leh PMGY signboard tar zak leh si rilru chapo na kha kan nei leh tlat thin.Hengah pawh hian VC te hian mahni khua a IAY hmu te kha signboard lo tar theuh turin tan lak pui leh ila a tha hle ang.

VC te hi an pawimawh a.An mawhphurhna pawh a sang.Mipui ten a an duh tak a an thlan democratically elected an ni.Mihring mihrinna ti changkang tura sawrkar in a bul thut a hmasawnna a neih theih nana a siam te an ni.VC hna hi missionary hna a ni tel a ni tih te hriat tel a tha awm e.Biakin pulpit tlanga thusawi leh ramthim a rawngbawl a chhuak kher kha Pathian rawngbawl kan ni lo.Thingtlanga kan mipui,harsa ve leh chhawngte tanpui leh tuamhlawm hna kha missionary hna tha tak a ni.Vawiin ni hian VC te hi kan pawimawh a ni tih hre thar leh ila kan ram hi khaw dang pa in min tih hmasawn sak dawn lo, keini, helai a cheng, helai a in leh lo nei te mawhphurna liau liau a ni. Chuvangin he ram hian ka tha leh zung, ka theihna a mamawh a, ka ram in min ko a ni kan ti tih theuh a hun tawh. Hmasawnna reng reng VC kut ah a awm telh telh dawn tih hi kan hriat bawk a tha awm e.

Veng hmasawn lo, veng hlam chhiah bik kan ni kan ti fo thin. Sawrkar chungah pawh an vui lek lek fo thin. Amaherawh a siam tha tur ber kan nih lai a dik loh tak a hna kan thawh khan sawrkar tan pawh in puih leh hi a chakawm lo a ni. Chuvangin, vawiin a VC lo kal khawm te hian “I RAM IN A KO CHE “tih hre thar leh ila,min kohna ang ngeiin nung bawk ila,hmasawnna rahbi chu kan her ngil ngei ngei ang.He ram hmasawnna chu kan kut ah a awm e.

(Speech of V.Lalengmawia,BDO Tuipang at the VC Conference,Saiha;It has been edited to suit the prevailing system adopted at Aizawl)

5 comments:

Anonymous said...

Satlia burgerstud2005, i thil zia chu interesting khawp mai. ka chhiar chhuak vek a, nakina zelah en ka duh mahna ti in ka copy a.. chuan print out sin! i phal em2 ang chu maw ka lo ti mai sin! pls No FIR....i blogg tlaw manhla trin khawp mai.

Jeff

faka said...

Sawrkar thluak bur te zinga mi thuchuak zet zawng keini ang "a mipui mimir mawl mang" deuh tan chuan a zir tham tak meuh mai. He thu hmang hian Mizoram khawtin V/C ho seminar neihpui theih ni se a va duhawm em! Very informative indeed!

burgerstud2005 said...

@jeff & faka:Van lawmawm thin em...he thu hi VC Conference Saiha ah,Tuipang BDO ka nih lai khan paper present na ka nei a.Mahse Lunglei chin leh Autonomous Districts ho khan VC Act hrang an neih vang in kan edit tha deuh a,ka post nawn leh mai mai.A hma in ka post tawh a.( with reference to Mara District)

jeff,copy tlak ani ngut em aw ka ti..Pu Jeffrey Khara i ni mai lo maw te ka ti mai mai.heh..

faka chu tenawm khop mai.tawngkam hi chu i9n lo thiam anih hi.i ngaihawm thin e..Bubit Store (hahaha) bula awm laia thingpui sen hang in ho thin lai te kha ngaihawm ti raw.

Anonymous said...

Satlia bugerstud2005, Pu Jeffrey Khara chu ni lo e. A ni te chu Siaha lam tang Journalist lar chin kha ni ve hrim2 a...2007 Moonlight Award a sem lai khan a sawm ve che em?A fel reuh sin Pu Khara hi chu.

Kei chu min hriat thei dan ber tur chu Chakhei Satlia (Chakhang Tlangval) ka ni a, www.maraland.net lama te hian ka hman changin news te ka rawn thaw ve trin a, article hmangin ka ngai dan te ka lo ziak ve trin. Thil thar zir hi nuama ka ti em2 trin a,ziak mi te hi ka ngaisang em2 trin.

burgerstud2005 said...

Jeffrey Khara chuan min sawm ngai lo a,mahse kum 2 kha pawisa min thawh tir.Ka thawh bawk a.A thluak ve a.Saiha ti happening tu a ni alawm.